Inclusiviteit in participatieprocessen gaat over de vraag wie er participeren, maar daarnaast gaat het ook over welke waarden, belangen, perspectieven en kennis een plek krijgen in een participatieproces en of de kaders waarbinnen het proces ontworpen is ter discussie kunnen worden gesteld.

In ieder participatieproces is sprake van in- en uitsluiting. Of een participatieproces inclusief is, kan niet van buitenaf bepaald worden. Het is van belang om voortdurend en gezamenlijk – met collega’s en met participanten – te reflecteren op de inclusiviteit van het proces. Inclusiviteit betreft zowel het proces als de uitkomsten van dat proces.

Er zijn verschillende redenen waarom het streven naar inclusiviteit waardevol is. We onderscheiden hierin twee perspectieven:

Democratisch perspectief

• Tegengaan van polarisatie;
• Tegengaan van sociale ongelijkheid;
• Burgers ervaren dat zij ertoe doen.

Instrumenteel perspectief

• Draagvlak;
• Betere besluiten en meer uitvoeringskracht;
• Innovatie.

Hoe kun je participatieprocessen meer inclusief maken?

• Combineer verschillende, aanvullende participatie-instrumenten: Mensen voelen zich meer of minder aangetrokken tot bepaalde participatie instrumenten. Waar de één bijvoorbeeld graag wil meedenken in een adviesraad, wil een ander graag een digitale enquête invullen, wil weer een ander liever eenmalig stemmen over het plan en wil nog een ander de overheid uitdagen met een bewonersinitiatief.
• Gebruik innovatieve werkvormen en combineer: Mensen verschillen niet alleen in hun voorkeur voor specifieke participatie instrumenten maar ook in de werkvormen waartoe zij zich meer of minder aangetrokken voelen
• Spreek mensen aan op hun drijfveren: Door mensen aan te spreken op hun drijfveren, ontstaat binding en eigenaarschap, en zijn zij eerder geneigd te participeren. Om achter de drijfveren van anderen te komen is het van belang om in contact te komen met mensen met andere perspectieven, écht te luisteren en verbinding te zoeken
• Vertrek als organisator van participatie – veelal de overheid – vanuit een genereuze grondhouding: Een houding die inclusiviteit bevordert is samen te vatten in de volgende kernwaarden: openheid, bescheidenheid, kwetsbaarheid en gelijkwaardigheid. Dit wordt ook wel een genereuze grondhouding genoemd.
• Durf perspectieven te laten botsen: Conflict kan juist ook waardevol zijn. Het is belangrijk dit te erkennen. Daar waar conflict en/of wantrouwen is, is ook energie om iets te veranderen! Het kan mensen mobiliseren en activeren.
• Organiseer de verhouding tot de representatieve democratie: Al is een proces nog zo inclusief geweest, als verkozen vertegenwoordigers besluiten de input niet of slechts gedeeltelijk te benutten, zal de uitkomst niet inclusief zijn. Daarom is het zaak om te zorgen voor politieke inbedding van het participatieproces.
• Erken de rol en het vakmanschap van de facilitator: Deskundigheid en ervaring van de facilitator van participatieprocessen zijn van groot belang voor de inclusiviteit van participatieprocessen. De facilitator redeneert vanuit het belang van alle belanghebbenden en begeleidt het proces zoals de deelnemers dat willen.
• Leer en reflecteer voortdurend met collega’s en participanten: Omdat binnen ieder participatieproces sprake is van in- en uitsluiting, is het belangrijk om voortdurend gezamenlijk – met collega’s en met participanten – te reflecteren op het eigen denken en handelen en hoe dit in- en uitsluiting in het proces beïnvloedt

Interview met onderzoeker & auteur snelstudie

Meer weten?

Lees hieronder de uitgebreide snelstudie over inclusiviteit in participatieprocessen of bekijk onder aan deze pagina de aflevering van studioP waarin aandacht wordt besteed aan diversiteit. Klik hier voor losse fragmenten van de uitzending en meer achtergrondinformatie bij de uitzending.

Wil je je verder verdiepen in dit onderwerp? Lees dan verder in het achtergronddocument, dat hoort bij de snelstudie.

StudioP: kan iedereen meedoen?