Wat gebeurde er precies?
Het was chaos in Groningen op vrijdagochtend 19 september 1977. Het verkeer in de binnenstad liep volkomen vast. Niemand kon de weg meer vinden. De nacht daarvoor waren in een keer 1.300 verkeersmaatregelen doorgevoerd: allerlei verkeersstromen, fietspaden en busbanen waren verplaatst of veranderd. Ter compensatie reikte de gemeente die ochtend bloemen uit. De wethouder van Verkeerszaken stelde de volgende dag in het NRC dat de uitvoering ‘technisch bijna vlekkeloos’ was verlopen.
Die vrijdagochtend had een lange aanloop, waarbij de gemeente veel leerde over inspraak, een voor de tijd nieuw fenomeen. Het begon in de jaren zestig. De welvaart steeg en steeds meer mensen hadden een auto. Het toenemende autoverkeer leverde problemen op in Groningen. Eind 1966 gaf verkeersexpert Goudappel daarover een lezing in een informele bijeenkomst van de Groningse gemeenteraad. De burgemeester presenteerde deze lezing als een ‘publieke discussie ter bevordering van de kwaliteit van het besluitvormingsproces over de infrastructuur in de stad’. Onderdeel van Goudappels radicale plan was de sloop van een flink deel van de binnenstad om plaats te maken voor autowegen.
Na de lezing organiseerde de gemeente drie inspraakavonden. Dat was voor die tijd een unicum. Ongeveer honderd burgers gaven hun mening over het plan. Op basis van de inbreng van burgers en belangengroepen publiceerde de gemeente in 1969 een licht-gewijzigd Verkeerscirculatieplan. Maar nog altijd was sloop van grote stukken binnenstad - waar veel burgers tegen waren - deel van het plan.
Gerardus, Public domain, via Wikimedia Commons
PvdA-Fractieleider Wallage overtuigde het college om het plan uit te stellen, mede om burgers beter te kunnen betrekken. Het college maakte daarna een 'integrale beleidsvisie' waarvan onderdeel was dat de gemeente voor grote infrastructurele projecten naast experts ook aan gewone burgers inbreng zou vragen. Maar vervolgens stond de stadsvernieuwing jaren op een laag pitje.
In 1974 won de PvdA de verkiezingen. Het nieuwe door PvdA-gedomineerde college wilde meer horizontale en transparante besluitvorming. Roel Vos was het jaar daarvoor aangesteld als ‘stadsandrogoog’ (“in geen enkel woordenboek te vinden” aldus gemeenteraadslid De Jong (PSP) bij de behandeling van het raadsvoorstel). Zijn opdracht was te adviseren over inspraakprocedures en over de wijze waarop resultaten van inspraak in het beleid worden verwerkt. Hij mocht zich niet identificeren met beleidsmakers.
Op zijn advies werd besloten om het proces zo transparant mogelijk te maken en een grote hoeveelheid data over het onderwerp te ontsluiten in twee rapporten. Inwoners konden reageren en in 1975 verscheen een nieuwe versie. Na een tweede participatieronde verscheen in 1976 weer een nieuwere versie.
Ondertussen had de gemeente een grote som geld van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat gekregen om de binnenstad autovrij te maken, zoals Goudappel al in 1966 voorstelde. PvdA-wethouder Van den Berg was klaar met de eindeloze discussie over de plannen. Hij belandde in conflict met stadsandrogoog Vos die wilde wachten op nieuwe inbreng van burgers. Het college koos de lijn van de wethouder.
In de nacht van 18 op 19 september 1977 begon de uitvoering van het plan. In één nacht werden 1.300 verkeersmaatregelen genomen in de binnenstad, waaronder eenrichtingsverkeer en blokkades. Het verkeer liep volledig vast. De aanpak leidde tot scherpe kritiek. Veel bewoners en ondernemers voelden zich erdoor overvallen en vonden dat de inspraak te kort was geschoten.
Het autoluw maken van de binnenstad was in Nederland een volslagen nieuw idee. Tot dan toe was het logisch dat je met de auto altijd de kortste route nam. Veel automobilisten bleven hardnekkig proberen met de auto tot in hartje stad te komen. De Groninger straatartiesten Pé Daalemmer en Rooie Rinus verwerkten het gemopper in hun klassieker Carnaval in ’t Noorden. Inmiddels zijn de Stadjers gewend aan hun autoluwe binnenstad. Het centrum is veel aantrekkelijker geworden. Veel steden hebben het voorbeeld van Groningen gevolgd. In bijna alle steden is het inmiddels heel gewoon dat doorgaand verkeer niet via de binnenstad rijdt. Met het Verkeerscirculatieplan, en de inspraak daarop, was Groningen - wat dat betreft - zijn tijd ver vooruit.