Het organiseren van een participatieproces is meestal geen doel op zich. Het is het een middel om een achterliggend doel te bereiken. Elke initiatiefnemer van een participatieproces heeft meestal een eigen doel. Het is belangrijk om dit doel vroegtijdig expliciet te maken, want dit heeft o.a. verstrekkende gevolgen voor wie, wanneer en onder welke voorwaarden kunnen deelnemen aan het participatieproces.

Er kunnen verschillende redenen zijn om een participatieproces te starten. Alle redenen om met een participatieproces te beginnen hebben als uiteindelijke doel dat de samenleving er als geheel beter van wordt.

Normatieve redenen 

Volgens normatieve redenen (‘omdat het hoort’) is participatie wél een doel op zich. Participatie is wenselijk omdat elke burger in een democratie het recht heeft om zich uit te spreken en gehoord te worden. De normatieve redenen gaan ervan uit dat participatie de democratische waarden ondersteunt, door ernaar te streven dat alle stemmen worden gehoord. Door daarbij stakeholders uit te nodigen die normaal gesproken weinig invloed hebben kan de gelijkwaardigheid onder de belanghebbenden worden vergroot. Deze reden heeft daarmee ook een emanciperend doel: de groepen stakeholders ondersteunen waarvan de stem onvoldoende wordt gehoord (‘empowerment’). 

Instrumentele redenen

Instrumentele redenen van participatie zijn vaak meer pragmatisch. Zo is het is beter om conflicten te behandelen en hier goed mee om te gaan, in plaats van deze te proberen te vermijden. Als conflicten niet goed worden aangepakt leidt dit tot uitkomsten waarbij noch de conflictpartijen noch de samenleving in het algemeen beter af is met de uitkomst. Een participatieproces kan ruimte bieden aan conflictpartijen waardoor kwesties vroegtijdig besproken kunnen worden. Participatie, het vergroten van de (publieke) inbreng in- en ondersteuning van beleidsbeslissingen, leidt volgens de instrumentele redenen dus tot een effectievere en efficiëntere besluitvorming en implementatie.

Participatie kan ook als instrument worden ingezet om wederzijds aanvaardbare resultaten te behalen (‘draagvlak’). Participatie kan het draagvlak positief beïnvloeden door belanghebbenden actief te betrekken bij diverse stadia van het besluitvormingsproces. Dit is een belangrijk punt omdat de fase na de besluitvorming moeizaam kan verlopen als er weinig tot geen draagvlak voor de beslissing bestaat. Participatie kan dus helpen om de kans dat sommige stakeholders gaan tegenwerken te verminderen. 

Inhoudelijke redenen

Participatie kan ook de kwaliteit van de beslissing en van het participatieproces vergroten. De achterliggende gedachte bij deze reden is onder andere dat de betrokkenen experts in hun eigen problemen zijn; zij zijn vaak direct verbonden met de lokale context. Daardoor zien zij problemen, issues, oplossingen en sociale- en politieke waarden die vanuit een overkoepelend perspectief niet zichtbaar zijn. Wanneer belangen worden samengebracht in een participatieproces ontstaan overstijgende inzichten. Daarmee komen ook meer en betere inzichten; méér inzichten omdat de perspectieven en overwegingen van een grote groep mensen zijn meegenomen; betere inzichten omdat de redenen ontwikkeld worden in dialoog, discussie en uitwisseling vanuit verschillende invalshoeken, ervaringen en domeinen. 

Meer weten?

Meer weten over de doelen van participatie? Lees dan de snelstudie de doelen van participatie!