Participatie vindt plaats in een politiek-bestuurlijke context. Wat betekent dit voor de bestuurders en politici die verantwoordelijk zijn voor deze beslissingen? Nemen zij deel aan het participatieproces of niet? Worden zij continu betrokken of alleen in bepaalde fasen? En hoe vindt besluitvorming eigenlijk plaats? Deze vragen rondom de verhouding tussen representatieve en participatieve democratie leven sterk in de Nederlandse praktijk van participatie in de fysieke leefomgeving.

De bestuurskundigen Klijn en Skelcher stellen dat er vier verschillende perspectieven zijn op de relatie tussen representatieve democratie en netwerken, die ook van toepassing zijn op de relatie tussen participatie en de representatieve democratie: 

• Incompatibel: participatie vormt een bedreiging voor de representatieve democratie;
• Complementair: participatie en representatieve democratie vullen elkaar aan, waarbij de participatie zorgt voor deelname aan en verbetering van besluiten;
• Transitioneel: er is sprake van een bredere evolutie waarin de representatieve democratie wordt vervangen door andere vormen van governance; 
• Instrumenteel: participatie is een krachtig middel om de doelen van de representatieve democratie te bereiken.

Niet alleen het ontwerpen van een succesvolle verhouding tussen participatieve en representatieve democratie, maar ook de uitkomst van dat proces is complex, en levert niet zelden problemen op.

In de context van de vier zojuist geschetste perspectieven, vertrekken wij vanuit het aangrijpingspunt van verbindend rollenspel. Rollenspel is hier expliciet bedoeld als het passend handelen vanuit de eigen rol, en het begrijpen van (en zich inleven in) andere rollen, in een bepaalde positie of situatie. Als bestuurder, politicus, ambtelijk professional én als burger speel je allemaal een rol in het participatieproces. Binnen de verschillende perspectieven op de relatie tussen representatieve en participatieve democratie, zien wij de rol van politici en bestuurders in participatie als verbindend rollenspel.

Naast bestuurders, politici, ambtelijke professionals en burgers zijn in elk participatieproces tal van andere spelers van belang. Denk bijvoorbeeld aan de waterbedrijven bij een dijkversterkingsproject, het bedrijfsleven bij de ontwikkeling van een bedrijventerrein, belangengroeperingen bij de herbestemming van een natuurgebied, etc. Ook deze actoren zijn onderdeel van het verbindend rollenspel.

Meer weten en aan de slag

Meer lezen over hoe deze rollen worden vervuld in een participatieproces? Lees dan de onderstaande handreiking. Wil je jezelf nog verder verdiepen? Bekijk dan het bijbehorende achtergronddocument. Op verzoek van het Kennisknooppunt Participatie werd ook het essay Participatie en overheid: dat vraagt om responsiviteit geschreven over dit onderwerp.