Submenu

Corona (2020)

Digitale participatie

Internetfora, buurtwebsites, online-discussies, internetpeilingen en -petities, participatie-Apps et cetera. De afgelopen decennia ontstonden allerlei mogelijkheden voor digitale participatie. Dat komt door nieuwe technologische ontwikkelingen, maar ook door maatschappelijke ontwikkelingen zoals individualisering, informalisering, internationalisering en informatisering. Digitale participatie is geen hippe trend, maar een serieus democratisch instrument en een waardevolle aanvulling op traditionele fysieke participatie.

In het kort

Fysiek contact werd in 2020 gevaarlijk. Door corona ging alle interactie tussen bewoners en overheden noodgedwongen zo veel mogelijk online. Dat gaf een stevige impuls aan de ontwikkeling van digitale participatie. Er werden nieuwe online werkvormen bedacht en soms nieuwe groepen bewoners bereikt. Maar er bleek ook dat niet iedereen daarin mee kon komen. Digitale participatie bleek een waardevolle aanvulling op traditionele fysieke participatie, maar geen wondermiddel of ‘quick fix’.

Wat gebeurde er precies?

Wie zonder zijn mobieltje het huis verlaat, voelt zich ongemakkelijk en onthand. Digitale technologie is niet meer weg te denken uit ons leven. Ook overheidsdienstverlening en -communicatie zijn steeds meer gedigitaliseerd. En door onlineplatforms en sociale media is er steeds meer interactie tussen overheden en bewoners.

Burgers kunnen zich nog gemakkelijker informeren, organiseren en het werk van de overheid volgen en beoordelen. Daarnaast wordt ook in het besluitvormingsproces ruimte gemaakt voor nieuwe digitale vormen van inbreng. Digitale tools bieden nieuwe mogelijkheden om grote groepen bewoners te betrekken bij het vormgeven van hun leefomgeving. Dat gaat vaak sneller, simpeler en laagdrempeliger.

Door de coronapandemie kwam digitale participatie in een stroomversnelling. Fysiek overleg werd (tijdelijk) gevaarlijk en veelal vervangen door online-alternatieven. Zo groeide de digitale participatie uit tot een volwaardige tak aan de participatieboom. Toen ten tijde van corona steeds meer overleg en interactie online ging, werden ook nieuwe groepen burgers bereikt en betrokken. En het werd duidelijk dat overheden (en burgers) snel kunnen schakelen, improviseren en op andere manieren gaan samenwerken.

Werken op laptop

Onderzoek toont aan dat de verwachting dat digitale participatie bijdraagt aan een betere representatie van burgers nog niet is uitgekomen. Online worden wel degelijk bewoners bereikt die doorgaans niet participeren, maar hun achtergrondkenmerken komen overeen met die van burgers die offline participeren: ook bij online participatie zijn hoger opgeleide mannen van middelbare leeftijd oververtegenwoordigd. Wel praten vrouwen online vaker mee dan offline. Net als bij offline participatie geldt echter dat wanneer er geen specifieke aandacht wordt besteed aan de benadering van doelgroepen de samenstelling van de deelnemersgroep weinig verandert.

Voor veel burgers en overheidsinstanties is digitalisering een positieve ontwikkeling. Zo is contact vaak makkelijk en snel gelegd en kan informatie snel worden uitgewisseld. Maar er zit ook een andere kant aan digitalisering: een aanzienlijke groep burgers is niet digitaal vaardig en kan moeilijk of niet mee kan als het gaat om online-participatie met de overheid. Daarom is het goed om ‘the best of both worlds’ te zoeken, te experimenteren met vormen van hybride-participatie waarin online- en offline-participatie worden gecombineerd.

Meer over Digitale participatie

Praktische hulpmiddelen:

Democratie in Actie (2023) Pilot digitale participatie in Fryslân (VNG/BZK).
Democratie in Actie (2012). Inspiratiegids digitale participatie (VNG/BZK).
Democratie in Actie (2021). thema digitale democratie (VNG/BZK).
Democratie in Actie (geen datum). filmpje Hoe organiseer je een digitaal participatieproces? (VNG/BZK).
Kennisknooppunt participatie (2020) Handreiking Participatie-inspiratie tijdens coronacrisis, ministerie van Infrastructuur en Waterstaat).
Gemeentegids om bewoners online te betrekken: Keuzewijze E-tools 2.0.
Thorbecke 2024 (2021) filmpje en info over digitale democratie (VNG)

Verdiepende informatie:

Bleijenberg, C. (2022) Essay doorontwikkeling digitale participatie, Kennisknooppunt Participatie, ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.
De Jong, R., J. Jansen, P. Faasse en P. Diederen (2020). Initiatieven voor digitale democratie op nationaal niveau, Rathenau Instituut.
De Ridder, J., R, Vliegenthart en J. Zuure (2020). Doen, durven of de waarheid? Democratie in digitale tijden, Den Haag: Raad voor het Openbaar Bestuur.

Lessen

Ook digitaal kan het lastig zijn om bepaalde groepen te bereiken en in de verschillende behoeften te voorzien. Het vergt inspanning en meer dan technologische snufjes om vruchtbare, vrije en veilige interactie tussen politici en burgers te organiseren. Ook bij digitale participatie moet je veel aandacht besteden aan het benaderen en bereiken van doelgroepen.
De door corona noodgedwongen verplaatsing van participatie naar online ging in veel gevallen best goed. Maar het maakte ook duidelijk dat participatie vaak gediend is bij fysiek contact: elkaar in de ogen kunnen zien. Digitale participatie kan aanvullend zijn op traditionele fysieke participatie, maar het is geen wondermiddel of ‘quick fix’.
De uitdaging is om steeds tot een afweging en politiek gedragen beslissing te komen over welke technologieën, wanneer en hoe een bijdrage kunnen leveren aan onze democratie. En daarbij per geval te zoeken welke (combinaties van) vormen van online- en offline-participatie passend zijn.

Bronnen

De informatie op deze pagina is gebasseerd op de onderstaande bronnen.

Bronnen: Wat gebeurde er precies?

De Jong, R., J. Jansen, P. Faasse en P. Diederen (2020). Initiatieven voor digitale democratie op nationaal niveau, Rathenau Instituut.
Nationale Ombudsman (2017) Ombudsvisie digitale overheid.
Zeeuw, A. en J. Pieterse (2017). Handreiking Digitale Democratie, Netwerk Democratie.

Lees het volgende verhaal