Het volledige onderzoek is hier te downloaden. Het onderzoek concludeert dat SIA meerdere mogelijkheden biedt om de omgang met de sociale impact van MIRT projecten te verbeteren. De manier waarop SIA in het MIRT proces geïmplementeerd kan worden, vraagt echter meer onderzoek. Duidelijk is wel dat, ongeacht hoe SIA ook gebruikt zal worden in MIRT projecten, het succes van de omgang met sociale impact in MIRT projecten uiteindelijk wordt bepaald door de aandacht voor sociale impact in het gehele MIRT-proces en het gewicht dat aan de sociale impact wordt toegekend in besluitvorming.

Wat is Social Impact Assessment (SIA)?
SIA is het proces dat zowel voorziene als onvoorziene sociale gevolgen van een geplande interventie analyseert, monitort en managet, waarbij zowel de positieve als negatieve sociale gevolgen worden bekeken. SIA meet dus niet alleen de sociale impact, maar heeft ook als doel de sociale impact van een interventie te managen door de mensen die besluiten maken over de interventie te informeren. SIA kan helpen met het beperken van negatieve sociale impact, het vergroten van positieve sociale impact en het vergroten van de acceptatie van de geplande ruimtelijke ingreep. SIA draagt ook bij aan het verminderen van conflicten, verbeteren van het ontwerp van de interventie en verbeteren van efficiëntie in het proces rondom de geplande interventie.

Waar wordt SIA gebruikt?
SIA wordt al gebruikt door verschillende organisaties over de wereld. Zowel bedrijven, overheden en non-gouvernementele organisaties (ngo’s) gebruiken SIA. SIA kan gebruikt worden omdat het verplicht is of uit eigen initiatief. Zo is het bijvoorbeeld in de Verenigde Staten, Australië en Finland verplicht om in bepaalde gevallen SIA uit te voeren. Internationale financiële instituten, zoals de Wold Bank, vereisen SIA voordat bepaalde investeringen worden gedaan.
In Nederland zijn er banken die SIA vereisen voordat bepaalde investeringen worden gedaan, zoals bijvoorbeeld de ING en de Rabobank. Daarnaast wordt SIA in Nederland door bepaalde bedrijven gebruikt op basis van eigen initiatief. In Nederland heeft de overheid SIA in geen enkel geval verplicht gemaakt.

Hoe wordt een SIA uitgevoerd?
Er zijn meerdere standaarden en handboeken voor het uitvoeren van SIA, die allemaal ruimte overlaten om SIA aan te passen naar de specifieke situatie van een bepaalde geplande interventie. Er is dus niet één officiële manier waarop SIA moet worden uitvoeren.
Er bestaat ook niet één bepaalde set van sociale impact indicatoren. Wel zijn de sociale impact indicatoren in te delen in categorieën. Veel gebruikte categorieën zijn: manier van leven, cultuur, de gemeenschap, politieke system, de omgeving, gezondheid, welzijn, rechten, angsten en ambities.

SIA is niet hetzelfde als een milieueffectrapportage (m.e.r.)
Net als een m.e.r., onderzoekt SIA de gevolgen van een geplande ruimtelijke ingreep om daarmee besluitvorming te informeren. Bepaalde gevolgen worden dan ook vaak in zowel een m.e.r. als SIA onderzocht, denk hierbij aan luchtkwaliteit, water kwaliteit, geluid en trillingen en landschap en horizonvervuiling. Verschil is dat een m.e.r. deze gevolgen analyseert vanuit het perspectief van de natuur en SIA vanuit het perspectief van omwonenden. Deze verschillende perspectieven hoeven niet overeen te komen. SIA onderzoekt ook sociaal-economische gevolgen die niet in een m.e.r. voorkomen, zoals bijvoorbeeld de gevolgen voor de lokale werkgelegenheid, invloed op toerisme, sociale cohesie en de waarde ontwikkeling van vastgoed. Een m.e.r. en SIA kunnen dus tot andere uitkomsten leiden.

Waarom dit onderzoek naar de kansen van SIA voor MIRT projecten?
SIA kan een manier zijn om de omgang met de mensen in de omgeving van een MIRT project te verbeteren. Daarnaast wordt SIA al gebruikt bij verschillende organisaties wereldwijd. Daarom is het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat benieuwd naar wat SIA kan bieden binnen het ministerie. Dat heeft geleid tot de onderzoeksvraag: wat heeft SIA te bieden voor MIRT projecten?
MIRT projecten spelen zich af het fysieke, ruimtelijke domein. MIRT projecten kunnen behoren tot vier verschillende modaliteiten: hoofdwegen, spoorwegen en openbaar vervoer, vaarwegen en water. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat neemt altijd deel aan een MIRT project en kan daarin samenwerken met andere departementen en regionale partners zoals provincies, gemeentes, vervoerregio’s en waterschappen. MIRT projecten doorlopen vier fases: MIRT Onderzoek, MIRT Verkenning, MIRT Planuitwerking en MIRT Realisatie.

Onderzoeksmethode
Om een antwoord te vinden op de onderzoeksvraag is eerst een literatuuronderzoek uitgevoerd. Daarna zijn vier MIRT projecten geanalyseerd door bestaande documenten te bekijken en interviews te houden met acht medewerkers van de MIRT projecten. Hierbij is specifiek gekeken naar regionale MIRT projecten in de modaliteit hoofdwegen in een bewoond gebied. De volgende vier MIRT projecten zijn geanalyseerd: MIRT Onderzoek Utrecht na 2030, MIRT Verkenning Oeververbindingen Rotterdam, MIRT Planuitwerking N65 Vught-Haaren en MIRT Realisatie A16 Rotterdam. Meer informatie over de selectie van deze vier projecten voor dit onderzoek is te vinden in het volledige onderzoeksverslag. Door de bevindingen uit de literatuur en de geanalyseerde projecten te combineren, kon een antwoord op de onderzoeksvraag worden geformuleerd.

Conclusies
Het onderzoek heeft conclusies getrokken over [1] de kansen van SIA voor MIRT projecten en [2] de manier waarop SIA in MIRT geïmplementeerd zou kunnen worden verkent.

Conclusie 1 SIA biedt kansen voor MIRT projecten
Er zijn meerdere aspecten van SIA gevonden die de omgang met de sociaal-economische omgeving in MIRT projecten kunnen verbeteren.

SIA geeft beter beeld van de gevolgen van de ruimtelijke ingreep
Allereerst kan SIA een beter beeld geven van de sociale gevolgen dan nu wordt gedaan in MIRT projecten. Wanneer meer bekend is over de sociale gevolgen van een project, kan dat bijdragen aan het verminderen van negatieve gevolgen, verbeteren van positieve gevolgen en het creëren van draagvlak onder omwonenden. SIA zal niet alleen analyseren in termen van geld en natuur zoals dat nu wordt gedaan in MIRT projecten, maar ook de veranderingen die het project voor omwonenden meebrengt analyseren.
Daarnaast kijkt SIA vanaf de start van het project naar alle fysieke en sociale wensen en belangen van omwonenden, ongeacht of deze wensen en belangen direct gerelateerd zijn aan het vraagstuk dat centraal staat in het MIRT project. SIA inventariseert daarmee of er wensen, belangen en vraagstukken van omwonenden zijn die ook meegenomen kunnen worden in het MIRT project. Momenteel worden omwonenden van een MIRT project vooral gevraagd om een reactie op al gemaakte voorstellen van ontwerpen. Door ook andere wensen, belangen en vraagstukken van omwonenden te inventariseren en te behandelen in MIRT projecten, kan meer positieve sociale impact worden gecreëerd.  
SIA analyseert ook de gevolgen van de hinder tijdens de aanlegfase van de ruimtelijke ingreep. Momenteel proberen MIRT projecten wel om de hinder voor omwonenden te beperken, maar de sociale gevolgen van de hinder worden niet in kaart gebracht. Het in kaart brengen van de sociale gevolgen van hinder kan helpen bij het beperken van de hinder die ervaren wordt door omwonenden.

SIA geeft beter beeld van omwonenden
Juist omdat niet alle omwonenden vertegenwoordigd zijn in het (MIRT-) participatie proces kan SIA een belangrijke rol spelen. Dit kan op twee manieren:

1. SIA maakt aan het begin van het project een analyse van alle mensen die mogelijk de gevolgen van het project ervaren.
2. SIA meet en berekent ook de sociale impact zonder dat daar participatie voor vereist is.

SIA zorgt ervoor dat verschillende overheden het managen van sociale impact beter op elkaar afstemmen
Daarnaast kan SIA helpen in de dialoog tussen verschillende overheden over de scope van participatie en impact assessment, waarover overheden het eens moeten worden. Hoewel SIA een iteratief proces volgt, besteedt SIA meteen aan de start van een project aandacht aan het bepalen van de scope van SIA, zodat dat vanaf het begin af aan duidelijk is voor elke partij. De dialoog tussen verschillende overheden is een uitdaging in MIRT projecten. Het verbeteren van die dialoog kan het MIRT proces dus efficiënter maken.

SIA analyseert elke fase in het MIRT proces
Tot slot stuurt SIA op het analyseren van sociale impact gedurende het hele project; vanaf de eerste dag tot na de project oplevering. Dat betekent voor MIRT projecten twee dingen:

1. SIA zal ook in het MIRT Onderzoek rekening houden met de sociale impact. Dat wordt nu nog niet volledig gedaan. Door al vroeg naar de mogelijke gevolgen voor omwonenden te kijken, kunnen uitkomsten daarvan al vanaf het begin mee worden genomen in besluitvorming.
2. SIA zal ook een project evaluatie blijven doen in de periode nadat het MIRT project is afgerond. Op die manier kan bekeken worden of het project nog steeds de gevolgen heeft die men had bedacht en onvoorziene negatieve gevolgen verminderen.

Conclusie 2 Implementatie SIA in MIRT proces vraagt meer onderzoek

Wanneer besloten wordt SIA in MIRT projecten te gebruiken, dienen er een aantal keuzes gemaakt te worden rondom de implementatie van SIA in het MIRT proces. Het onderzoek heeft geen antwoord gegeven op de vraagstukken rondom die keuzes, maar wel een aantal keuzes in kaart gebracht. Er is meer onderzoek nodig om deze keuzes te kunnen maken.

Flexibiliteit of standaardiseren
Wat het onderzoek wel duidelijk heeft gemaakt, is dat er binnen MIRT projecten behoefte is om de omgang met omwonenden aan te passen naar de context en behoeften van een specifiek project. SIA zou dus geen strikte standaard moeten zijn, maar flexibel. De precieze manier waarop SIA flexibiliteit moet bieden en toch gedeeltelijk gestandaardiseerd moet zijn, vereist nog nader onderzoek.

Uitvoering SIA: externe onafhankelijke partij of MIRT project team?
Ook de vraag of SIA door een externe partij zou moeten worden uitgevoerd, zoals bij een m.e.r., of door het MIRT project team zelf, vereist verder onderzoek. Een externe partij kan wellicht objectiever naar het project kijken, maar het MIRT project team zit dichter op het project en zou SIA daardoor makkelijker kunnen uitvoeren en bevindingen snel kunnen doorvoeren.

SIA losstaand of als onderdeel m.e.r.
Tot slot kan onderzocht worden of SIA onderdeel van een m.e.r. zou moeten worden, of dat SIA en een m.e.r. beter los van elkaar kunnen worden gehouden.

Aandacht belangrijker
Het onderzoek concludeert dat ongeacht hoe SIA binnen het MIRT proces wordt geïmplementeerd, de meerwaarde van SIA toeneemt naarmate er binnen het MIRT proces meer aandacht is voor sociale impact en wanneer de sociale impact voldoende plek krijgt in de besluitvorming.

Meer weten?
Meer weten over dit onderwerp? Hieronder volgen een aantal literatuursuggesties en een aantal suggesties voor handboeken, richtlijnen en standaarden.

SIA literatuur
De Groot, E. (2017). Toepassing Social impact Assessment in Nederland, 1–42.
Esteves, A. M., Franks, D., & Vanclay, F. (2012). Social impact assessment: The state of the art. Impact Assessment and Project Appraisal, 30(1), 34–42. https://doi.org/10.1080/14615517.2012.660356
Vanclay, F. (2020). Reflections on Social Impact Assessment in the 21st century. Impact Assessment and Project Appraisal, 38(2), 126–131. https://doi.org/10.1080/14615517.2019.1685807
Vanclay, F., Esteves, A. M., Aucamp, I., & Franks, D. M. (2015). Social Impact Assessment: guidance for assessing and managing the social impacts of projects. Fargo ND.

Handboeken, richtlijnen en standaarden
IFC-norm: https://www.ifc.org/wps/wcm/connect/topics_ext_content/ifc_external_corporate_site/sustainability-at-ifc/policies-standards/performance-standards/ps1
Vanclay, F., Esteves, A. M., Aucamp, I., & Franks, D. M. (2015). Social Impact Assessment: guidance for assessing and managing the social impacts of projects. Fargo ND.

Totstandkoming artikel
Dit artikel is een samenvatting van het onderzoek naar de kansen van Social Impact Assessment (SIA) voor MIRT projecten. Het volledige onderzoeksverslag is hier te vinden. In het volledige onderzoeksverslag is ook de verwijzing naar wetenschappelijke literatuur te vinden.

Zowel het volledige onderzoek als dit samenvattende artikel zijn opgesteld door Vera Kools, master student Innovation Sciences aan de Technische Universiteit Eindhoven. Vanuit de Technische Universiteit Eindhoven is Vera hierbij begeleid door Dr. Johanna I. Höffken, Assistant Professor TU/e; Group Technology, Innovation and Society.

Het onderzoek en dit artikel zijn opgesteld in opdracht van het kennisknooppunt Participatie van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, onder begeleiding en verantwoordelijkheid van Felix Wolf en Tom Radstaak.